Rzecz o paryskim Centre du Dialogue – założonym w 1973 roku przez pallotyna ks. Józefa Sadzika ośrodku dyskusyjno-odczytowym.

   Rzecz o miejscu, dla którego Jan Lebenstein wykonał słynny witraż Apokalipsa, a Alina Szapocznikow ofiarowała swoją rzeźbę Głowa Chrystusa.

   Rzecz o miejscu, które Tomasz Orłowski, ambasador RP we Francji (2007-2014), nazwał jednym z najważniejszych ośrodków polskiej myśli niezależnej. Tak ważnym, że „dla wielu Polaków z kraju, którym dane było przyjeżdżać do Francji w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, rue Surcouf, spokojna paryska uliczka w VIIe arrondissement, stała się jednocześnie czymś bardzo bliskim, ale i bez mała instytucją polskiej tożsamości oddziałującą zarówno na kraj, jak i na rodaków żyjących na emigracji. Gdy myślę o tych ostatnich, czyż nie można z radością powiedzieć, że to właśnie pallotyńskie Centrum szczęśliwie wpływało i wpływa na odmianę przygnębiającego obrazu polskiego Paryża, który pozostawił nam Mickiewicz: O temże dumać na paryskim bruku, / Przynosząc z miasta uszy pełne stuku, / Przeklęstw i kłamstwa, niewczesnych zamiarów, / Za późnych żalów, potępieńczych swarów! Jest obowiązkiem i przywilejem ambasadora Rzeczypospolitej przypomnieć to z taką samą mocą, z jaką wypowiadam słowa: «Ojczyznę wolną pobłogosław, Panie». Chcę skorzystać z tej roli, by wspomnieć wartość dzieła ludzi, którzy stworzyli środowisko «Dialogu», duchownych i świeckich, opozycjonistów i artystów, katolików i niewierzących. Chcę głosić zwycięstwo dialogu nad zacietrzewieniem i głuchotą na argumenty innych. Bo jak mówi francuski pisarz, ksiądz salezjanin Jean-Marie Petitclerc, «najtrudniejsze w sztuce dialogu nie jest mówić, lecz nauczyć się słuchać»”.

   Zdaniem Jacka Milera, dyrektora Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w MKiDN, „ta imponująca spuścizna ma wyjątkową rangę nie tylko w odniesieniu do kultury narodowej, ale również dla zrozumienia złożoności polskiej historii najnowszej. Trudno bowiem przecenić wagę osiągnięć Centrum Dialogu ks. Sadzika (po jego śmierci kontynuowanego przez ks. Zenona Modzelewskiego, ks. Mariana Falenczyka i in.) w zapoczątkowaniu, prowadzeniu i podtrzymywaniu dialogu środowisk emigracyjnych z krajowymi w najtrudniejszych dla polskiej inteligencji czasach. Nie bez racji misja Pallotynów i funkcja Ośrodka porównywane są z działalnością Zmartwychwstańców w okresie Wielkiej Emigracji. W trudnym okresie stanu wojennego znajdowało tu schronienie wielu twórców, artystów, ludzi opozycji demokratycznej. Przy tym charyzmatyczny ks. Sadzik, przyjaciel i mecenas wielu polskich artystów, niezależnie od ich światopoglądu i orientacji politycznej, cenił talent i pasje artystyczne, aktywnie je wspierając”.

   Lista osób, które miały różnego rodzaju wystąpienia w paryskim Centrum Dialogu (prelekcje, recitale, wieczory autorskie...) obejmuje ponad 270 nazwisk. Gdyby zaś pokusić się o sporządzenie listy gości, uczestników wydarzeń organizowanych na przestrzeni lat przez Centre du Dialogue, to byłaby ona wielokrotnie dłuższa. „Zaiste – pisała Julia Hartwig – był to rodzaj Arki Noego, ze zwierzętami najróżniejszych rodzajów i maści”. „Bo gdzież na świecie – pisał z kolei Stefan Kisielewski – mamy trwającą przez lata polską imprezę, w której spotkać można nazwisko kardynała (wówczas) Karola Wojtyły obok nazwiska Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, prymasa Józefa Glempa obok mistrza Józefa Czapskiego, Czesława Miłosza obok Kazimierza Brandysa, biskupa Wesołego obok Sławomira Mrożka, biskupa Rubina i Adama Michnika, Mazowieckiego i Lerskiego, Pomiana i Turowicza, Stommę z Palestrem, Micewskiego z Krynickim, Bartoszewskiego z Wajdą, Odojewskiego z Pszoniakiem, kardynała Macharskiego z Wiktorem Woroszylskim i wielu, wielu innych?!”. Wśród tych innych byli jeszcze choćby kard. Jean-Marie Lustiger, Zbigniew Herbert, Jacek Woźniakowski, Miron Białoszewski, Stanisław Barańczak, Jan Parys, Jerzy Kropiwnicki, Aleksander Smolar, ks. Włodzimierz Sedlak, Halina Mikołajska, Zygmunt Hertz, Jerzy Giedroyc, ks. Józef Tischner, Krzysztof Czabański, Leszek Kołakowski, o. Józef Maria Bocheński OP, Zbigniew Zapasiewicz, Andrzej Seweryn, Daniel Olbrychski, Maja Komorowska, Krzysztof Zanussi, Agnieszka Holland, Lech Wałęsa, Jan Nowak-Jeziorański, Maciej Morawski, Zdzisław Najder, Jerzy Kłoczowski, Kazimierz Braun, bp Tadeusz Pieronek, Witold Kieżun, Stanisław Likiernik, Janina Ochojska, abp Henryk Hoser SAC, Wojciech Fibak, Waldemar Kuczyński, Jarosław M. Rymkiewicz, Marek Łatyński, ks. Janusz St. Pasierb, Mirosław Chojecki, abp Józef Życiński, Bogusław Sonik, Ewa Osińska, Zygmunt Kubiak, Andrzej Drawicz, Jacek Fedorowicz, kard. Henryk Gulbinowicz, Aleksander Hall, Jacek Kaczmarski, kard. Adam Kozłowiecki, ks. Mieczysław A. Krąpiec OP, Jerzy Krzysztoń, Zofia i Kazimierz Romanowiczowie, ks. Jan Twardowski, abp Ignacy Tokarczuk, Andrzej Stelmachowski...

   „Sądzę, iż z podanych nazwisk można wyczuć prawdziwe ambicje gospodarzy: by każde spotkanie w ośrodku stało się wydarzeniem” – pisał ks. Józef Sadzik SAC.

Kardynał Karol Wojtyła
   Dziękuję za zaproszenie na rue Surcouf oraz do Osny – i serdecznie życzę, aby Wasza działalność nadal rozwijała się w tym samym kierunku. Bardzo potrzebne jest Polsce i Kościołowi w Polsce to francuskie „okno na świat”, a Francji, Zachodowi (i Polonii!) to samo francuskie „okno na Polskę”. Życzę więc błogosławieństwa Bożego.

Krzysztof Pomian
   Ksiądz Sadzik stworzył miejsce dla ludzi o różnych życiorysach, o różnych rodowodach ideowych, o różnych poglądach. Miejsce, gdzie stara emigracja spotykała nową, gdzie uchodźcy polityczni rozmawiali z krajowcami czasowo przebywającymi w Paryżu, gdzie katolicy poznawali niewierzących, a ludzie prawicy – ludzi lewicy. Miejsce, gdzie uzewnętrzniały się różnice i gdzie dzięki temu zanikały uprzedzenia. Pierwsze i przez wiele lat jedyne takie miejsce na mapie powojennej kultury polskiej. [...] Centre du Dialogue było zarazem salonem i klubem dyskusyjnym, widownią przyjacielskich spotkań i manifestacji publicznych. A przede wszystkim – forum swobodnego słowa, co było rolą niezwykle ważną, gdy było ono spętane zakazami cenzury.

Jerzy Giedroyc
   Ośrodek Księży Pallotynów stał się stopniowo jedną z najważniejszych instytucji polskich w Paryżu. Przede wszystkim wielką rolę odegrały zebrania z niezmiernie ciekawymi prelegentami, z ogromną skalą tematów, wychodzących poza tematykę ściśle religijną. [...] Ze skłóconej, jak wszystkie emigracje, Polonii paryskiej na zebrania w Centre du Dialogue przychodzili wszyscy, zarówno działacze emigracyjni, jak i ludzie z kraju, a przecież to był najgorszy okres w ówczesnej, skomunizowanej i zsowietyzowanej Polsce. Zebrania były tylko częścią szerokiej działalności księży. Rozwinęła się ogromnie akcja wydawnicza. Stworzona została najbardziej nowoczesna drukarnia w Osny pod Paryżem połączona ze szkołą drukarską, w której wydawano w setkach tysięcy egzemplarzy literaturę religijną, brewiarz, wydawnictwa artystyczne, jak na przykład psalmy w przekładzie Czesława Miłosza. [...]  Osobnym zagadnieniem były stosunki z „Kulturą”. Był to chyba jedyny ośrodek polski, z którym łączyły nas tak bliskie i serdeczne stosunki.

Stefan Kisielewski
   Czy to „materii pomieszanie”, czy arcypolska „Arka Noego”, czy sławiony przeze mnie kiedyś „bufet kulturalny”? Myślę, że wszystkiego tego po trochu, ale przede wszystkim polskość pluralna, polskość maksymalnie wzbogacana „na paryskim bruku” do rangi problematyki uniwersalnej. Ważnym składnikiem nadsekwańskich wieczorów jest oczywiście publiczność, a przede wszystkim – dyskusja, swobodna dyskusja, świadectwo autentyczności, zainteresowania, fermentu umysłowego i uczuciowego. Nikomu, o ile wiem, ust dotąd tutaj nie zatkano, choćby nawet bredził jak na mękach.

Wojciech Karpiński
   Stworzone zostało miejsce spotkania, duchowa przestrzeń dla ważnej rozmowy.

Władysław Bartoszewski
   Duch otwartości, respektu dla inaczej myślących, wychodzenie im naprzeciw, jednym słowem, uderzający szacunek dla osoby ludzkiej były formą apostolstwa świeckich praktykowaną na co dzień na rue Surcouf.

Andrzej Seweryn
   Ośrodek ten był dla mnie szkołą historii Polski, szkołą religii, obywatelstwa, oporu. To było niezwykle ważne środowisko, skupiające w najtrudniejszych powojennych latach wybitnych intelektualistów, artystów, naukowców i patriotów polskich.

Kazimierz Brandys
   W słowie „dialog” zawarta jest cecha wzajemnej tolerancji między ludźmi różnych przynależności i światopoglądów. Ów duch tolerancji panuje w Centre du Dialogue.

Wojciech Skalmowski
   Ośrodek na rue Surcouf jest miejscem, gdzie Polak musi czuć się dumny z tego, że jest Polakiem – i z tej choćby racji ośrodek pozostanie na stałe w polskiej historii.

Andrzej Micewski
   Ośrodek na rue Surcouf przyciąga nie tylko gościnnością, ale także pluralizmem ducha, który tu panuje.

Jerzy Turowicz
   Centre du Dialogue jest bezcennym miejscem spotkania i przekazywania polskiej kultury w Paryżu.

Włodzimierz Odojewski
   Z rue Surcouf widać nasz kraj nie gorzej, niż z centrum Warszawy.

Jan Lebenstein
   Ksiądz Sadzik „stworzył jedyny w historii polskiej emigracji klub, który przyciągał ludzi o różnych przeszłościach i biografiach, łączący integralność doktryny chrześcijańskiej z prawami do wolności religijnej, do wolności słowa i myśli oraz tolerancji światopoglądowej. Było to bez wątpienia, obok paryskiej «Kultury», jedno z najciekawszych polskich miejsc w Paryżu, gdzie niemal w każdy piątek gromadzili się polscy emigranci i francuscy sympatycy, by uczestniczyć w dyskusjach literackich, panelach politycznych, wieczorach poezji itd.”.

Krzysztof Rutkowski
   Gdyby, nie daj Boże, Centre du Dialogue zabrakło, a od takiego pomyślenia można zawyć z bólu i przerażenia, to polskie życie umysłowe wyglądałoby porażająco nędznie lub nowobogacko, innymi słowy – nieprawdziwie. Centre du Dialogue różni się od innych polskich instytucji emigracyjnych i organizacji krajowych nade wszystko stopniem wychylenia ku innemu.

Adam Zagajewski
   Ulica Surcouf syntetyzowała Paryż, zamieniała go w Warszawę. [...] Do Centre przychodzili „wszyscy”, cały polski Paryż. Ba, zdarzało się tu spotykać też Francuzów, zwabionych atmosferą tego miejsca i próbujących nauczyć się polskiego w ciągu jednego wieczoru. Tutaj spotykały się też rozbite pary, zwaśnione małżeństwa, syczące na siebie, unikające się – ulica Surcouf na moment łączyła przeciwieństwa, łagodziła sprzeczności. Monarchiści i nacjonaliści spotykali się z liberałami. Chwała jej za to – chwała ulicy Surcouf! Ulica Surcouf tworzyła model tolerancji, model Polski katolickiej i otwartej. Trzeba zapamiętać ten model.

Chwała ulicy Surcouf!

SPIS TREŚCI

SPOTKAĆ CZŁOWIEKA
Pochwała „Dialogu” i dialogu. Na czterdziestolecie paryskiego Centre du Dialogue, Tomasz Orłowski
Czterdziestolecie istnienia pallotyńskiego Centrum Dialogu, Jacek Miler
Dialogi na rue Surcouf, ks. Aleksander Pietrzyk SAC
Geneza i konteksty pallotyńskiego Centrum Dialogu w Paryżu, Krzysztof Dybciak

OTWARTA PRZESTRZEŃ. O OŚRODKU DYSKUSYJNYM

ZE ZŁOTEJ KSIĘGI GOŚCI

PIERWSZA DEKADA
Jak widzę przyszłość Polski, Stefan Kisielewski
Kościół w Polsce w obliczu 900. rocznicy śmierci św. Stanisława, kard. Karol Wojtyła
Człowiek wiary, ks. Józef Sadzik SAC
Literatura polska dzisiaj, Andrzej Kijowski
Szedł drogą codziennej dobroci. Homilia na pogrzebie śp. Zygmunta Hertza, ks. Józef Sadzik SAC
Cierpienie i wierność, ks. Józef Sadzik SAC
Testament, ks. Józef Sadzik SAC
Czuję mocno jego obecność, Czesław Miłosz
O Sadzikowym przesłaniu Hioba, Gustaw Herling-Grudziński
Siedemdziesięciolecie urodzin Miłosza, ks. Zenon Modzelewski SAC

DRUGA DEKADA
O Éditions i Centre du Dialogue, ks. Zenon Modzelewski SAC / ks. Józef Tischner
Polskie Zaduszki w Montmorency, ks. Leszek Malewicz SAC (oprac.)
Wielcy aktorzy i polski oddział piekła, Krzysztof Zanussi
Bądźcie wytrwali i niezachwiani..., abp Józef Kowalczyk
Jaka jest Pana wizja Polski?, Krzysztof Pomian / Jerzy Giedroyc
Polska a Europa Środkowo-Wschodnia, Jerzy Kłoczowski

TRZECIA DEKADA
Przyjaźń, ks. Marek Wittbrot SAC / Jan Lebenstein
O ikonie Matki Bożej Częstochowskiej, Wojciech Kurpik
Przypatrzmy się sercu człowieka... Homilia na pogrzebie śp. Jerzego Giedroycia, ks. Henryk Hoser SAC
Miejsce szczególne w krajobrazie. Kamieniec Podolski – miasto niezwykłe, Przemysław Krajewski
Wewnętrzna cisza, Anna Sobolewska / ks. Witold Urbanowicz SAC

CZWARTA DEKADA
Totus tuus. Wystawa poświęcona Janowi Pawłowi II, s. Iwona Meger SAC (oprac.)
Zofia Romanowiczowa (1922-2010), Erik Veaux
Dyskusje o Kościele w Polsce (1996-2003), abp Henryk Hoser SAC
Madeleine Delbrêl : sur les traces des amitiés polonaises, Remigiusz Kurowski S.A.C.

KAŻDE SPOTKANIE STAŁO SIĘ WYDARZENIEM. PRELEGENCI, PRZYJACIELE, GOŚCIE W PARYSKIM CENTRE DU DIALOGUE

PRZESŁANIE
Zapoznany dar albo o potrzebie pójścia śladem księdza Sadzika, Dorota Sieroń-Galusek
O humanistycznym dorobku paryskiego Centrum Dialogu, Ryszard Gryz
Posłowie, ks. Roman Dzwonkowski SAC

Podziękowania
Źródła i autorzy fotografii

PREZENTACJA W SIEDZIBIE KONFERENCJI EPISKOPATU POLSKI

3 marca 2016 w siedzibie Konferencji Episkopatu Polski odbyła się prezentacja albumu Homo homini res sacra. Cztery dekady działalności paryskiego Centrum Dialogu (1973-2015), z udziałem m.in. abpa Henryka Hosera SAC, który w latach 1996-2003 był dyrektorem Centre du Dialogue.

Komunikaty i relacje:

	Prezentacja albumu na temat działalności paryskiego Centrum Dialogu
	Homo homini res sacra. Cztery dekady działalności paryskiego Centrum Dialogu (1973-2015)
	Album nt. działalności Centrum Dialogu w Paryżu
	Rzecz o paryskim Centre du Dialogue
	Bolesna nieobecność
	ks. Józef Sadzik Biografia
	Ks. dr Józef Sadzik patronem Gminnej Biblioteki Publicznej w Sułkowicach

ZAPRASZAMY DO WYSŁUCHANIA AUDYCJI RADIOWEJ

poświęconej Centre du Dialogue, z udziałem ks. Aleksandra Pietrzyka SAC – superiora Regii Miłosierdzia Bożego SAC we Francji, oraz ks. Jana Sochonia – poety, krytyka literackiego, teologa i filozofa, uczestnika spotkań w paryskim Centrum Dialogu.

Prowadzenie: Monika Florek-Mostowska